ریتم و تفسیر ECG

الکتروکاردیوگرام چیست و چگونه کار می‌کند؟

الکتروکاردیوگرام یا ECG (و در برخی کشورها EKG) یک ابزار پزشکی است که فعالیت الکتریکی قلب را به صورت نمودار روی کاغذ یا صفحه نمایش نشان می‌دهد. قلب ما برای هر ضربان، یک موج الکتریکی تولید می‌کند که باعث انقباض عضلات قلب می‌شود. این موج از نقطه‌ای به نام گره SA در دهلیز راست شروع می‌شود و به سمت بطن‌ها حرکت می‌کند. دستگاه ECG با استفاده از الکترودها (صفحات کوچک متصل به پوست) این جریان الکتریکی را دریافت و ثبت می‌کند. شکل موج‌ها در ECG به موقعیت الکترودها بستگی دارد. برای مثال، در «لید دو» یک الکترود روی پای چپ و یک الکترود روی بازوی راست قرار می‌گیرد. وقتی موج الکتریکی به سمت الکترود مثبت حرکت می‌کند، انحراف رو به بالا (مثبت) در نمودار دیده می‌شود.

روش‌های محاسبه ضربان قلب با ECG

برای تعیین ضربان قلب در نوار قلب، چند روش وجود دارد. یکی از رایج‌ترین آن‌ها روش جعبه است. کاغذ ECG به خانه‌های کوچک و بزرگ تقسیم شده که هر خانه کوچک ۰.۰۴ ثانیه و هر خانه بزرگ (۵ خانه کوچک) ۰.۲ ثانیه زمان را نشان می‌دهد. اگر فاصله بین دو قله موج R را بشمارید، می‌توانید مدت زمان بین ضربان‌ها را پیدا کنید. سپس با گرفتن معکوس این زمان و ضرب آن در ۶۰، ضربان قلب در دقیقه به دست می‌آید. یک روش ساده‌تر، استفاده از عددهای ثابت است: یک خانه بزرگ بین موج‌های R یعنی ۳۰۰ ضربه در دقیقه، دو خانه بزرگ یعنی ۱۵۰، سه خانه ۱۰۰، چهار خانه ۷۵، پنج خانه ۶۰ و شش خانه بزرگ ۵۰ ضربه در دقیقه. روش دیگر این است که تعداد ضربان‌ها را در یک بخش ۱۰ ثانیه‌ای بشمارید و آن را در ۶ ضرب کنید تا ضربان در دقیقه به دست آید.

ریتم قلب و ناهنجاری‌ها

ECG نه تنها ضربان قلب را مشخص می‌کند، بلکه به تشخیص ریتم قلب هم کمک می‌کند. یک ریتم منظم زمانی است که فاصله بین کمپلکس‌های QRS (بخش اصلی موج قلب) یکسان باشد. در ریتم نامنظم، این فاصله تغییر می‌کند. از ناهنجاری‌های شایع می‌توان به فیبریلاسیون دهلیزی اشاره کرد که در آن هیچ موج P مشخصی دیده نمی‌شود و فاصله‌ها نامنظم است. یا فلاتر دهلیزی که در آن دهلیزها با سرعت ۲۵۰ تا ۳۵۰ بار در دقیقه منقبض می‌شوند، ولی همه این انقباض‌ها به بطن منتقل نمی‌شوند. همچنین ضربان‌های اکتوپیک (ضربان‌هایی که از نقطه‌ای غیر از گره SA شروع می‌شوند) می‌توانند باعث تغییر شکل موج‌ها شوند.

مشکلات مسیر هدایت قلب

گاهی مشکل از مسیر انتقال سیگنال الکتریکی است. برای مثال، در انسداد شاخه‌ای دسته، پیام الکتریکی نمی‌تواند از یکی از مسیرهای اصلی به بطن برسد و این باعث ایجاد کمپلکس‌های QRS پهن‌تر می‌شود. در انسداد کامل (درجه سوم) AV، دهلیز و بطن هر کدام ریتم جداگانه‌ای دارند و هماهنگ نمی‌زنند؛ درست مثل دو نفر که با آهنگ‌های مختلف می‌رقصند. در این حالت ممکن است موج‌های P بدون QRS بعد از آن دیده شود و ضربان بطن بسیار پایین (حدود ۴۰ ضربه در دقیقه) باشد. تشخیص این مشکلات با نگاه دقیق به توالی موج‌ها و بررسی وجود یا عدم وجود موج P قبل از هر QRS انجام می‌شود.

جمع‌بندی و نکات کاربردی

خواندن ECG مهارت مهمی است که به پزشکان و پرستاران کمک می‌کند مشکلات قلبی را سریع تشخیص دهند. یک نکته سریع برای تخمین ضربان قلب این است که به خاطر بسپارید: هر خانه بزرگ ≈ ۳۰۰ ضربه در دقیقه، دو خانه ۱۵۰، سه خانه ۱۰۰، چهار خانه ۷۵، پنج خانه ۶۰ و شش خانه بزرگ ۵۰ ضربه در دقیقه. اگر فاصله‌ها یکسان نیستند، احتمال وجود ریتم نامنظم مانند فیبریلاسیون دهلیزی وجود دارد. همچنین، بررسی شکل موج P، QRS و T و مقایسه آن‌ها بین ضربان‌های مختلف می‌تواند وجود ضربان‌های غیرطبیعی یا انسدادها را مشخص کند. در نهایت، ECG ابزاری است که با کمی تمرین می‌تواند اطلاعات حیاتی در مورد سلامت قلب را به سادگی روی کاغذ نشان دهد.